πάνορμος

I

Όνομα διαφόρων αρχαίων πόλεων και λιμανιών.

1. Λιμάνι στην Ερυθρά, που αναφέρεται από τον Διόδωρο τον Σικελιώτη.

2. Λιμάνι της Αττικής στη Λαυρεωτική, ανάμεσα στο Σούνιο και την Κυνόσουρα του Μαραθώνα, γνωστό σήμερα με το όνομα Μαντρί, Γαϊδουρόμαντρα και Πορτοπάνορμο.

3. Λιμάνι της Αχαΐας. Εκεί συγκεντρώθηκε μοίρα του ναυτικού των Πελοποννησίων για να επιτεθεί εναντίον του στόλου του Φορμίωνα, που είχε συγκεντρωθεί στο Ρίo το Μολυκρικό. Σήμερα ο εκεί όρμος λέγεται Τεκές και Άγιος Βασίλειος.

4. Λιμάνι της Ιωνίας στην Έφεσο. Εκεί, στην τοποθεσία Βραγχίδες, ανάβλυζε νερό που προερχόταν από υπόγειο ποτάμι.

5. Λιμάνι της Χαονίας της Ηπείρου. Είναι το σύγχρονο λιμάνι της Χειμάρρας.

6. Παράλια πόλη της Κρήτης, ανάμεσα στο Ηράκλειο και την Απολλωνία. Η ακριβής θέση της παραμένει ανεξακρίβωτη.

7. Πόλη της Κρήτης, που ο Πλίνιος την τοποθετεί ανάμεσα στη Ρεθύμνη και το Κοίταιο. Ο Πλίνιος την ταυτίζει επίσης με την πόλη Παντομάτριο, που αναφέρει ο Πτολεμαίος.

8. Λιμάνι της Μαρμαρικής, ανάμεσα στη Συκή και την Ευρεία. Είναι ο σύγχρονος αιγυπτιακός οικισμός του Σολούμ, που βρίσκεται κοντά στα σύνορα της Αιγύπτου με τη Λιβύη.

9. Πόλη της Κυζίκου.

10. Λιμάνι της Σάμου, που το αναφέρει και ο Λίβιος. Η τοποθεσία του δεν εντοπίστηκε.

11. Μεγάλη πόλη της Σικελίας, ναυτική βάση της Καρχηδόνας στο νησί τον 5o και τον 4o αι. Την πόλη κατέλαβε ο Πύρρος το 276 και οι Ρωμαίοι το 254. Εκεί νίκησε ο Καικίλιος Μέτελλος τον Αρσδρούβα (250). Είναι το σύγχρονο Παλέρμο.

12. Πόλη της ανατολικής Χαλκιδικής, ανάμεσα στα Στάγειρα και στον Άθωνα. Πολλοί την ταυτίζουν με τη σύγχρονη Ιερισσό.

II

Ελληνική ονομασία της τουρκικής πόλης Μπάντιρμα. Βρίσκεται στα νότια παράλια της Προποντίδας. Είναι αξιόλογο αλιευτικό κέντρο με ναυπηγικές εγκαταστάσεις, ανεπτυγμένη βιομηχανία και αεροδρόμιο. Στη διάρκεια της Mικρασιατικής εκστρατείας (Ιούλιος 1920), η Π. κυριεύτηκε από τμήμα του ελληνικού στρατού, που τη χρησιμοποίησε ως έδρα του Γενικού Στρατηγείου και αργότερα του αρχηγείου του Σώματος Στρατού Σμύρνης. Από το 1920 ως το 1922, η Π. υπήρξε έδρα στρατιωτικής διοίκησης. Από την πόλη αυτή υποχώρησε το Γ’ Σώμα Στρατού μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, με κατεύθυνση την Ανατ. Θράκη. Στην περιοχή αυτή έγιναν δυο μάχες εναντίον των Τούρκων, οι οποίοι τους καταδίωκαν. Πριν από την ανταλλαγή των πληθυσμών (1924), στην πόλη κατοικούσαν 2.000 Έλληνες. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών εγκαταστάθηκαν εκεί ισάριθμοι Τούρκοι, που προέρχονταν από την Ελλάδα.

III

Όνομα τεσσάρων οικισμών.

1. Παράλιος οικισμός (υψόμ. 20 μ.) στην πρώην επαρχία Μυλοποτάμου του νομού Ρεθύμνης. Είναι έδρα του ομώνυμου δήμου (8 τ. χλμ.). Στον Π. σώζονται τα ερείπια κάστρου που χτίστηκε το 1206 από τους Γενουάτες. Το 1212 κυριεύτηκε από τους Ενετούς, οι οποίοι το διατήρησαν και το έκαναν έδρα της ομώνυμης επαρχίας, σε όλη τη διάρκεια της κυριαρχίας τους στο νησί. Το 1467, το φρούριο έπεσε στα χέρια των Τούρκων, οι οποίοι το μετέτρεψαν σε ερείπια, ενώ σήμερα σώζεται μόνο η μικρή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, μέσα σε αυτό. Τον Ιούλιο του 1905, όταν οι Κρήτες επαναστάτες συγκεντρώθηκαν στον Π. και ζητούσαν την ένωση με την Ελλάδα, ένα ρωσικό πολεμικό θέλησε να αποβιβάσει στρατό και να αποκαταστήσει την τάξη. Επειδή όμως οι επαναστάτες πυροβόλησαν εναντίον των Ρώσων, ο κυβερνήτης του πλοίου διέταξε να απομακρυνθούν τα γυναικόπαιδα από την πόλη και τη βομβάρδισε, προκαλώντας τεράστιες ζημιές.

2. Παράλιος οικισμός (υψόμ. 40 μ.), στο νησί Κάλυμνο του νομού Δωδεκανήσου. Βρίσκεται στις δυτικές ακτές της Καλύμνου, στης οποίας το δήμο υπάγεται.

3. Πεδινός οικισμός (υψόμ. 120 μ.), στο νησί της Τήνου του νομού Κυκλάδων. Είναι έδρα του ομώνυμου δήμου (33 τ. χλμ.), στον οποίο ανήκουν οι οικισμοί Βεναρδάτος (υψόμ. 160 μ.), Μαμάδος (υψόμ. 210 μ.), Μαρλάς (υψόμ. 250 μ.), Όρμος Πανόρμου (υψόμ. 20 μ.), Πλατιά (υψόμ. 180 μ.), Δύσβατο (υψόμ. 20 μ.), που βρίσκεται στο ομώνυμο μικρό νησάκι, Κουμελάς, Μαλλί και Ρόχαρης.

4. Πεδινός οικισμός (υψόμ. 100 μ.) στη πρώην επαρχία Δωρίδας του νομού Φωκίδας. Είναι έδρα του ομώνυμου δήμου (11 τ. χλμ.).

IV

Μικρό νησί στα βορειοανατολικά παράλια της Τήνου. Λέγεται και Δύσβατο.

Π. ήταν και η αρχαιότερη ονομασία του νησιού Αντιγόνη η Αντιγονεία στα Πριγκιπόννησα.

V

Ονομασία διαφόρων όρμων στα ελληνικά παράλια.

1. Όρμος της Αστυπάλαιας στο βόρειο άκρο του δυτικού τμήματος του νησιού.

2. Όρμος της βόρειας ακτής της Κρήτης ανάμεσα στο ακρωτήριο Λιανός Κάβος και στις εκβολές του ποταμού Σαπουνιάρη.

3. Όρμος της βόρειας ακτής της Λήμνου, που λέγεται και Πουρνιάς.

4. Μικρός όρμος στη βόρεια ακτή της Μυκόνου. Εκεί βρισκόταν αρχαία πόλη με το ίδιο όνομα.

5. Όρμος στη δυτική ακτή της Σκοπέλου.

6. Όρμος στη νοτιοανατολική ακτή της Λαυρεωτικής, ανάμεσα στο Σούνιο και στο ακρωτήριο Πασά ή Φοντριέ.

7. Όρμος στη νοτιοδυτική ακτή της Σύμης, όπου και το μοναστήρι του Πανορμίτη.

8. Όρμος της βορειοδυτικής ακτής της Τήνου. Στην είσοδό του βρίσκεται το μικρό νησί Πλαμούνι με φάρο.

9. Όρμος της βόρειας ακτής της Χίου. Ονομάζεται και Παράπαντα.

Γενική άποψη του οικισμού Πάνορμος της Τήνου (φωτ. ΑΠΕ).

Άποψη του κόλπου του Πανόρμου στη Σκόπελο (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

-η, -ο, θηλ. και -ος / πάνορμος, -ον, ΝΜΑ

1. (για λιμάνι ή όρμο) αυτός στον οποίο είναι δυνατή η ασφαλής καταφυγή πλοίων

2. το αρσ. ως ουσ. ο πάνορμος

φυσικό λιμάνι ή όρμος στον οποίο προσορμίζεται πλοίο με κάθε άνεμο

3. (το αρσ. ως κύριο όν.) ονομασία διαφόρων παραθαλάσσιων πόλεων με λιμάνι, από τις οποίες η πιο γνωστή ήταν η αρχαία ελληνική αποικία Πάνορμος στη Σικελία, το σημερινό Παλέρμο («Σαλόεντα καὶ Πάνορμον ἐγγὺς τῶν Ἐλύμων», Θουκ.).

[ΕΤΥΜΟΛ. < παν-* + ὅρμος (ΙΙ) (πρβλ. άν-ορμος)].